ابن تغری بردی
ابوالمحاسن جمال الدین یوسف بن تغری بردی (812-874 ق) مورخ مسلمان قرن نهم هجری و نویسنده کتاب «النجوم الزاهرة فى ملوك مصر و القاهرة» است.
ولادت
ابوالمحاسن جمال‌الدین یوسف بن تغری بردی ابن عبدالله ظاهری حنفی در خانه امیر منجک، جنب مدرسه سلطان حسن در قاهره در سال 812 قمری متولد شد.
نام تغری بردی مرکب است از دو واژهٔ ترکی تغری (تنگری) و بردی (بیردی یا ویردی) که جمعاً به معنای «خداداد» است و اکنون نیز ترک زبانان، به ویژه ترکان خاوری، الله ویردی و خدای ویردی و مانند آنها را در نامگذاریها به کار می‌برند.
کودکی
پدر ابوالمحاسن تغری بردی، از غلامان ترك نژاد رومی بود كه ملك ظاهر پادشاه مصر، در اوایل سلطنتش او را خرید و آزادش كرد. او از خاصگی و ساقیگری كار را آغاز كرد تا به فرماندهی سپاه مصر و نیابت شام رسید و سرانجام نیز در 815 ق درگذشت.
پس از درگذشت پدرش، تربیت ابن تغری را شوهر خواهرش ناصرالدین محمد، معروف به «ابن عدیم» با «ابن ابی جراد» قاضی القضاة مصر، برعهده گرفت. پس از درگذشت ابن عدیم (819 ق)، خواهر ابن تغری به عقد شیخ الاسلام قاضی القضاجلال الدین عبدالرحمان بلقینی شافعی (824 – 762ق) درآمد و تربیت ابن تغری نیز به او واگذار شد. ابن تغری از حق تربیت بلقینی به صراحت یاد كرده است و حفظ قرآن را نیز از او آموخت.
تحصیلات
وی فقه را از شمس‌الدین محمد رومى حنفى و بهاءالدین ابوالبقاء حنفى، و بدرالدین محمود عینى حنفى فراگرفت و نحو را از تقى‌الدین شمنى آموخت و ملازمت وی داشت و در فقه نیز از او استفاده برد و تصریف را از علاءالدین رومى و دیگران فراگرفت.
مقامات حریری را نزد علامه قوام الدین حنفى خواند و بدیع و ادبیات را از علامه شهاب الدین احمد بن عربشاه دمشقى حنفى آموخت و معانى و بیان و شرح عقاید سعدالدین را نزد محیى‌الدین كافیه‌جى خواند و مقدار زیادی از اشعار شیخ الاسلام شهاب الدین احمد بن حجر عسقلانى را نزد او نوشت و در درسش حاضر شد و از مجالس وی سود برد.
ایشان همچنین از شاعران مكه، علامه بدرالدین بن علیف و قطب الدین ابوالخیر بن عبدالقوی استفاده برد. نجم‌الدین غزی محمد توزی را نیز از استادان ابن تغری بردی شمرده و نوشته است كه در طلب كیمیا نزد او خدمت كرده است. بسیاری از دانشمندان یاد شده و نیز مقریزی، محمود بن احمد عینى، عبدالرحمان زركشى، عبدالرحیم ابن فرات، شمس‌الدین محمد نواجى و جز آنان برای وی اجازه نوشتند.
ابن تغری به دانش تاریخ دل بست و ملازمت مورخان روزگار خود یعنی محمود بن احمد عینی و مقریزی را اختیار کرد و در این راه جهد فراوان نمود. جودت ذهن و فهم صحیح، ابن تغری را یاری کرد تا در این علم سرآمد شدو به تالیف و تصنیف پرداخت.
تالیفات
مهم‌ترین اثر ابن تغری بردی كتاب النجوم الزاهرة فى ملوك مصر والقاهرة در تاریخ مصر است. این كتاب از فتح مصر و فرمانروایى عمروعاص در آنجا آغاز شده و تا رخدادهای(872 ق) یعنى دوران سلطنت ملك اشرف قایتبای محمودی را در بردارد.
اثر دیگر وی المنهل الصافى والمستوفى بعد الوافى است. مؤلف در این كتاب، تقریباً شرح حال 3 هزار تن از سلاطین، امرا، وزرا، دانشمندان، شعرا، مورخان، خطاطان و مهندسان را یاد كرده است.
اثر دیگری ابن تغری بردی حوادث الدهور فى مدی الایام والشهور است كه ذیل السلوك لمعرفة دول الملوك مقریزی است. مورد اللطافة فى من ولى السلطنة والخلافة كتاب دیگری است كه ابن تغری بردی آن را با میلاد پیامبر صلی الله علیه و آله آغاز كرده، سپس به ذكر غزوات و احوال آن حضرت و خلفای راشدین تا خلیفة معاصر خویش القائم بامرالله، از خلفای عباسى مصر پرداخته و سرانجام احوال ملوك مصر را، از آغاز حكومت سلاطین ایوبى تا دولت اینالى، آورده است.
آثار دیگر ابن تغری بردی عبارتند از البشارة كه تكملة اشارة ذهبى است. البحر الزاخر فى علم الاول والاخر، حلیة الصفات فى الاسماء و الصناعات/ نزهة الرائى و رساله‌ای در موسیقى و جز آنها.
وفات
ابن تغری بردی در نزدیک تربت اشرف اینال برای خود مدفنی ساخت و کتب و تصانیفش را وقف مسجد آن کرد. وی سرانجام پس از تحمل تقریباً یک سال بیماری قولنج در سال 874 قمری درگذشت.
منابع
دایره المعارف بزرگ اسلامی، ج 3، مدخل "ابن تغری بردی" از محمدآصف فكرت.